Τα παραμύθια των φτωχών Εβραίων στα Βαλκάνια

Συνέντευξη της Άννας Αγγελοπούλου στη Νόρα Ράλλη,
Εφημερίδα των Συντακτών | Τετάρτη 20 Μαρτίου 2014 »»

Λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο μια 27χρονη Αγγλίδα από το Κέιμπριτζ γύρισε επί πέντε ολόκληρα χρόνια από Βουκουρέστι μέχρι Σαράγεβο και Θεσσαλονίκη, καταγράφοντας τις προφορικές διηγήσεις των Σεφαραδιτών, που μιλούσαν ακόμα παλαιοϊσπανικά. Το εκπληκτικό αυτό υλικό κυκλοφόρησε από την «Απόπειρα»

Ανθρωπολόγος και ψυχαναλύτρια, η Αννα Αγγελοπούλου ασχολείται με το προφορικό παραμύθι εδώ και τριάντα χρόνια. Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Απόπειρα «Τα Σεφαραδίτικα Παραμύθια των Βαλκανίων», σε δική της επιμέλεια. Πρόκειται για κείμενα ξεχασμένα, που δεν είχαν ποτέ μεταφραστεί, ανθολογημένα από την Αγγλίδα Σίνθια Κρους. Το έργο έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς παρουσιάζει αφηγήσεις από τον καιρό που στις βαλκανικές κοινότητες των εκδιωγμένων – από τους Φερδινάνδο και Ισαβέλλα – Εβραίων της Ισπανίας κάποιοι από αυτούς (οι φτωχοί κυρίως) μιλούσαν μόνον ισπανικά, l’espanyol, όπως συνήθιζαν ν’ αποκαλούν τη γλώσσα τους, ή el djudesmo. Γλώσσα μειονοτική, εσωτερικής κυκλοφορίας, που διαμόρφωνε προσωπική και κοινοτική ταυτότητα.

• Ποια ήταν η Σίνθια Κρους και τι σας οδήγησε προς αυτήν;

«Είναι πολύ περίεργη η ιστορία της. Η Κρους ήταν μόλις 27 ετών όταν αποφάσισε να περάσει 5 χρόνια ταξιδεύοντας στα Βαλκάνια, μελετώντας κάτι που δεν ήταν καν δικό της – ούτε Εβραία ήταν, ούτε Ισπανίδα, ούτε Βαλκάνια. Είχε όμως έναν αδερφό που λάτρευε, σπουδαίο γλωσσολόγο, ο οποίος, καθώς ήξερε 27 γλώσσες, διάβαζε κάτι περίεργες επιστολές Εβραίων σε μια άγνωστη γλώσσα: ήταν η γλώσσα του Θερβάντες, παλαιοϊσπανικά! Ενθουσιάστηκε και συμβούλεψε την αδερφή του να τη μελετήσει. Τα κείμενα της συλλογής καταγράφηκαν μέσα σε μια πενταετία, 1930-35. Η Κρους πέρασε διαδοχικά από Βουκουρέστι, Μοναστήρι, Σκόπια, Θεσσαλονίκη και Σαράγεβο, μελετώντας την καθομιλουμένη ισπανοεβραϊκή διάλεκτο την εποχή που ήταν ακόμα σε πλήρη άνθηση. Προσωπικά είχα δουλέψει για το ελληνικό προφορικό παραμύθι από πολύ νωρίς. Οταν ήρθα σε επαφή με το έργο της Κρους, εξεπλάγην. Ηταν, δε, όλα καταγεγραμμένα με φωνητική ορθογραφία. Δεν διαβάζονταν. Αναγκάστηκα να μεταφράζω από αρχαία ισπανικά, με τη βοήθεια ενός φόρουμ ανθρώπων από όλο τον κόσμο, που είχαν ακούσει κάποιες λέξεις από τους παππούδες τους. Ηταν εκπληκτική εμπειρία».

Αθήνα… μια πόλη παραμύθια

Οι αφηγήσεις-ιστορήσεις των ειδών της προφορικής λογοτεχνίας αποτελούν μορφή πολιτισμού και ανθρώπινης έκφρασης που συνδέει τους λαούς οικουμενικά, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει την εθνική τους ταυτότητα.

Εδώ και 25 περίπου χρόνια οργανώνονται σε όλον τον κόσμο ολιγοήμερες ή πολυήμερης διάρκειας εκδηλώσεις από φορείς, ενώσεις αφηγητών, κέντρα και φυσικά πρόσωπα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης (20 Μαρτίου), όπου σε 40 χώρες κινείται γύρω από ένα κεντρικό θέμα – για το 2014 «Δράκοι και Τέρατα» – με σκοπό την προβολή αυτής της πολύτιμης μορφής διαχρονικής έκφρασης που αποτελεί η αφήγηση.